Ալավերդին 250 տարեկան է
1770 թվականին վրաց Հերակլ II թագավորի հրավերով Պոնտոսից եկած հույները Ալավերդիում վերսկսեցին պղնձարտադրությունը: Մեկնարկեց Հայաստանի արդյունաբերական առաջնեկի, մեր երկրում առաջին արտելային ու մանուֆակտուրային արտադրության առաջին շոգեմեքենաների, Օմար խանի ու Աղա Մահմադ խանի կողմից պղնձագործության կործանման, ֆրանսիացի կապալառուների ու Խորհրդային պղնձարտադրության պատմությունը, որը հերոսական ու անմնացորդ աշխատանքի պատմություն է:Հիմանադրվեց Ալավերդու Մադան թաղամասը:

Հերակլ II
Թագավոր Վրաց Բագրատունիների դինաստիայից
Մադանի Բաղչալովներ ազնվական տոհմի ներկայացուցիչներ: 19-րդ դարի վերջեր
Մադանցի հանքափորներ: Գծանկար, 18-րդ դարի վերջեր
Նիկոլայ Ֆեոֆանով
տոհմիկ մետալուրգ



Իվան Լազարև
տոհմիկ մետալուրգ
Խորհրդային տարիներին երեք անգամ՝ 1930, 1950 և 1980-ական թվականներին, վերակառուցվեց Ալավերդու պղնձարտադրությունը։ Արդյունքում գործարանը վերածվեց լեռնամետալուրգիական կոմբինատի՝ տարեկան արտադրելով ավելի քան 55 000 տոննա ռաֆինացված պղինձ, 120 000 տոննա ծծմբաթթու, 30 000 տոննա պղնձարջասպ ու պղնձի փոշի: Ընդհանուր առմամբ բոլոր արտադրասերում աշխատող բանվոր ծառայողների թիվը գերազնացեց 4500-ը: Բնապահպանական շարժման հետևանքով 1989 թվականին փակվեց պղնձի կոմբինատը, ինչն անդառնալի հետևանքներ ունեցավ քաղաքի համար՝ գործազրկություն, արտագաղթ, աղքատություն: Ռուսաստանում գործարար հաջողություններ ունեցած Վալերի Մեջլումյանի «Վալլեքս» խումբը 1997 թվականին սկսեց պղնձարտադրության վերականգնումը: Նրա հայրն էլ աշխատել էր գործարանում, և Վալերին փոքր տարիքից էր տեղյակ, թե ինչ հսկայական նշանակություն ունի գործարանը Հայաստանի և Ալավերդու տնտեսական զարգացման գործում:
Վերագործարկման արդյունքները սպասեցնել չտվեցին: 1100 աշխատատեղ, տասնյակ միլիոնների ամենամսյա աշխատավարձեր, ինչի արդյունքում բարելավվեց ալավերդցիների սոցիալական վիճակը: Բացվեցին խանութներ, սպասարկման ծառայություններ, որոնք չկային 1990-ականներից ի վեր: Բոլոր ներդրումներն արվում էին Վալերի Մեջլումյանի ռուսաստանյան բիզնեսի հաշվին: Պղնձարտադրությունը բնապահպանական խնդիրներ էր առաջացնում։ Անհրաժեշտ էր կառուցել ժամանակակից գործարան, և Հայաստանում արտադրվող տարեկան 25 000 տոնա պղինձը խտանյութի մեջ հասցնել
80-100 000 տոննայի:
2002 թվականին «Վալլեքս»-ը սկսեց Արցախի Դրմբոնի ստորգետնյա հանքավայրի շահագործման աշխատանքը: Հետպատերազմյան Մարտակերտում ամեն ինչ գրեթե ավերված էր: Ամենուր ականապատված տարածքներ, անբարեկարգ ճանապարհներ, մասնագետների իսպառ բացակայություն: Ալավերդուց Դրմբոն տեղափոխված մասնագետները քնում էին վրաններում: Խնդիր էր խմելու ջուրը, չկային կենցաղային նվազագույն պայմաններ, շոգ էր, ամենուր սողուններ ու մոծակներ: Շուրջ 250 ալավերդցի արցախցիների հետ ուս-ուսի գործնականում միավորեցին Արցախն ու Լոռին՝ դարձնելով ներառական մի յուրահատուկ տնտեսական միավոր, որը շոգեքարշի նման իր ետևից քաշեց սպասարկող ու առևտրի ոլորտի զարգացումը։ Շահառու տարածաշրջանում զարգացման բարեգործական ծրագրեր սկսվեցին, ինչի համար ներդրված գումարները հաճախ գերազանցում էին շահույթները:

Դրմբոնում արդյունահանված պղինձը չէր կարող լուծել խնդիրը: «Վալլեքս»-ը ձեռնամուխ եղավ Թեղուտի հանքավայրի շահագործման ծրագրին:
500 մլն ԱՄՆ դոլար ներդրում և 1350 նոր աշխատատեղ․ 2014 թվականի վերջին շահագործման հանձնված Թեղուտի լեռնահանքային համալիրը անկախության տարիներին մեր երկրում իրականացված ամենախոշոր տնտեսական ծրագիրն էր։

Հաջորդը կրկին Արցախում էր: 250 մլն ԱՄՆ դոլար ներդրում և 1350 աշխատատեղ․ Դրմբոնի սպառված հանքավայրի փոխարեն սկսվեց Կաշենի նոր հանքավայրի շահագործումն ու խտանյութի արտադրությունը: Նոր լեռնահանքային համալիրն իր տեսակի մեջ կրկնում է Թեղուտի ծրագիրը՝ ժամանակակից ու բնապահպանական առումով անվտանգ տեխնոլոգիաներով։

Հայաստանում միայն «Վալլեքս»-ի կողմից արտադրվող պղինձը խտանյութի մեջ հասավ շուրջ 50 000 տոննայի: Սկսվեց բնապահպանական առումով նոր պղնձագործարանի կառուցման ծրագրի իրականացումը: Հայ-չինական արդյունավետ բանակցությունների արդյունքում նախակնքվեց պայմանագիր, որով չինական կողմը պարտավորվում էր բնապահպանական առումով անվտանգ նոր պղնձագործարան կառուցելու համար ներդնել ավելի քան 700 մլն ԱՄՆ դոլար: Չինական, ամերիկյան ու ռուսական բազմաթիվ գիտական ու մասնագիտական խմբեր եկան Ալավերդի: Ալավերդցիները եղան Չինաստանում:
Հաջող մեկնարկը տրված էր, սակայն 2018 թվականի ամռանը, Հայաստանի բնապահպանության նախարարության տեսչական մարմնի կողմից, հաշվի չառնելով ամեն տարի պետական բյուջե վճարվող բնապահպանական միլիոնավոր դրամների հասնող տուգանքները, նոր տուգանքներ և արտանետումների նվազագույն նոր շեմ սահմանվեց, ինչի հետևանքով պղնձարտադրությունը կանգ առավ։

Ալավերդու գործարանը: Լիտոգրաֆիա 1932թ.
Մադանցի հանքափորներ: լիտոգրաֆիա, 1932թ.
Այդ իրավիճակում «Վալլեքս»-ը 6 ամիս աշխատավարձ էր վճարում չաշխատող գործարանի շուրջ 600 աշխատողի, քանի որ չէին կարող հեշտությամբ փողոց նետել այն մարդկանց, որոնց հետ 20 տարի կերտել էին Հայաստանի պղնձարտադրության նոր պատմությունը, և որոնք անխուսափելիորեն հայտնվելու էին աղքատության ճիրաններում: Բացի այդ, դժվար էր հրաժարվել ապագայի ծրագրերից: Անցած 20 տարիների ընթացքում պղնձարտադրության պահպանման նպատակով Ալավերդում ներդրվել է ընդհանուր առմամբ 35 մլն ԱՄՆ դոլար, իսկ միայն «Մանես» բարեգործական հիմնադրամի միջոցով իրականացվել են 3.5 մլրդ դրամի տարբեր սոցիալական բարեգործական ծրագրեր։ Արտադրական ավանդույթներն ինչ-որ կերպ պահպանելու և 600 բանվորների մի մասին աշխատանքով ապահովելու նպատակով 2019-ին «Վալլեքս»-ն Ալավերդում սկսեց արտադրության վերակազմավորման ծրագիր: Աղացագնդերի փորձնական արտադրությունն ընդլայնելու նպատակով նոր սաքավորումներ պատվիրվեցին: Սկսվեց ներկրված հումքով պղնձե իրերի և մետաղի ջարդոնով շինամրանների արտադրության նախագծման աշխատանքները :
Սակայն դրան էլ հաջորդեց ներդրող բանկի կողմից պղնձագործարանին տիրանալը, բոլոր աշխատակիցներին աշխատանքից ազատելը և պղնձագործարանը սնանկ ճանաչելը:
Ուղիղ 250 տարի առաջ Պոնտոսից եկած հույները Ալավերդիում վերակնագնեցին պղնձարտադրությունը: Անցած 250 տարիները Հայաստանի և Ալավերդու պղնձարտադրության ու հանքարդյուանբերության փառապանծ պատմությունն են, որի մեջ անուրանալի է «Վալլեքս»-ի կողմից պղնձարտադրության քսանամյա կառավարումը: Այն իր նշանակությամբ համեմատելի է Ֆրանսիական ու խորհրդային շրջանում արվածին: Միայն մեկ մարդու գործունեությունն Ալավերդում, Թեղուտում ու Արցախում, համեմատելի է Ֆրանսիական հզոր կապիտալի ու խորհրդային հզոր համակարգի ստեղծածի հետ:


Անցած ավելի քան 21 տարիների ընթացքում «Վալլեքս» խումբը ստեղծել է Թեղուտի և Կաշենի գերժամանակակից լեռնահանքային համալիրները, որոնք ազգային խոշոր հարստություն են: Միլիարդավոր դրամներ են մուծվել Հայաստանի ու Արցախի պետական բյուջեներ, տրվել միլիարդավոր դրամների աշխատավարձեր: «Վալլեքս»-ի ներդրումներով է Ստեփանակերտի կենտրոնում անտիկ ճարտարապետության մոտիվներով կառուցվել «Վալլեքս Գարդեն» հյուրանոցային համալիրը՝ աննախադեպ ոճով ու Արցախի հյուրերին ծառայությունների բարձրակարգ մատուցմամբ։ Իսկ Քարվաճառի կիրճում ստեղծված շքեղ հանգստի գոտին իր ծառայություններով երկար ճանապարհը հաճելի է դարձնում ճանապարհորդների համար: Այս երկու ծրագրերն էլ տնտեսապես շահավետ չեն և արված են հայրենասիրական մղումով ու Արցախը գրավիչ և օր առաջ մրցակցային դարձնելու նպատակով։ Ու թեպետ այսօր «Վալլեքս»-ի ստեղծած ձեռնարկություններից գործում են այլ ընկերությունների կառավարման ներքո, այնուամենայնիվ դրանք կան, դրանք ազգային հարստություն են և Լոռու մարզում աշխատանքով ապահովում են ավելի քան 1100 մարդու:




Ալավերդին և գեղանկարիչները
Made on
Tilda